01 - DUCHOWOŚĆ FRANCISZKOWA CZY FRANCISZKAŃSKA
DUCHOWOŚĆ FRANCISZKOWA CZY FRANCISZKAŃSKA?
DUCHOWOŚĆ.
Najprościej, jednym zdaniem, można powiedzieć, iż duchowość jest to życie według ducha, życie, w którym priorytetem są sprawy duchowe. Jest to pewna kompletna wizja obejmująca całość życia człowieka i jego relacji wobec wszystkich elementów rzeczywistości: Boga, człowieka i świata, która wyraża się poprzez konkretną postawę wobec nich, która to wizja wychodzi i ma za istotny swój fundament prymat ducha nad materią. Jest to, innymi słowy, w praktyce zastosowana hierarchia wartości, w której Bóg (bogowie, nieosobowa siła, pierwiastek duchowy) stoją na pierwszym miejscu i to one są pryzmatem rzucającym światło na pozostałe elementy rzeczywistości człowieka (on sam ze swoją immanencją, wchodzący z nim w relację drugi człowiek i świat) i warunkującym postawę wobec nich. Na tej płaszczyźnie możemy mówić o np. duchowości islamu, duchowości buddyzmu, duchowości kultur pierwotnych, czy tez o duchowości chrześcijaństwa. Obok tego trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że przy tak ogólnym spojrzeniu na duchowość, jej zakres nie ogranicza się jedynie do religijnego wymiaru człowieka, lecz można nią opisywać również np. życie psychiczne, intelektualne i emocjonalne człowieka.
DUCHOWOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKA.
Duchowość chrześcijańska to mówiąc najkrócej: Życie Duchem Świętym. To życie inspirowane, natchnione przez Ducha Świętego ale również życie według ducha chrześcijańskiego, życie w duchu chrześcijańskim, życie inspirowane chrześcijańską hierarchią wartości, chrześcijańskim priorytetem ducha nad ciałem. Chrześcijański sposób życia duchem wypływa i opiera się na objawieniu i nieustannym objawianiu się Boga Trójjedynego: Stwórcy w jego ojcostwie i macierzyństwie wobec całego stworzenia, Syna Bożego Jezusa Chrystusa, Wcielonego Słowa Ojca w jego funkcji jedynego pośrednika i fundamencie braterstwa teologiczno-kosmicznego, oraz Ducha Świętego, Tchnienia Boga, Ożywiciela, Uświęciciela i Odnowiciela nieba i ziemi. To Objawienie Boże, zawarte przede wszystkim w Piśmie św. i Tradycji Kościoła, udzielane jest, odczytywane i autorytatywnie interpretowane we wspólnocie Kościoła. Innymi słowy duchowość chrześcijańska to postępowanie według natchnień Ducha Świętego, wyrażające się w nowym życiu „według miary Chrystusa”, a które jest możliwe dzięki współdziałaniu człowieka z tymże Duchem Świętym, przez wiarę, modlitwę, sakramenty oraz osobisty wysiłek ascetyczny. We współczesnej teologii zajmującej się tym zagadnieniem, możemy też spotkać następujące trojakie rozróżnienie: duchowością rozumianą jako doświadczenie życia duchowego (nieustanna inspiracja i wpływ Boga Trójjedynego na człowieka w konkretnym środowisku jego życia przy jednoczesnej pozytywnej i aktywnej odpowiedzi człowieka na to działanie udzielonej również w konkretnym czasie i miejscu) oraz duchowość rozumiana jako systematyczna refleksja teologiczna nad doświadczeniem duchowym (nauka o doświadczeniu życia duchowego) jedna z wielu współczesnych dyscyplin teologicznych. Można by to rozróżnienie spróbować zawrzeć - w wielkim uproszczeniu - w następującym schemacie:
DUCHOWOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIE (W CHRZEŚCIJAŃSTWIE).
Najpierw trzeba, w duchu ekumenicznym, zauważyć różne duchowości chrześcijańskie, związane z różnymi Kościołami i wspólnotami kościelnymi. Ograniczając się do samego Kościoła katolickiego, a nawet rzymsko-katolickiego, zarówno w historii jak i teologii Kościoła napotkać pewne nurty duchowe określane mianem duchowości partykularnych, np. patrystyczną, monastyczną, karmelitańską, franciszkańską itp. U podstaw każdej z nich stoi zazwyczaj osoba, lub grupa osób, które pod natchnieniem Ducha Świętego, w konkretnym czasie i miejscu, odkrywają objawienie Boże jakby na nowo i przeniknięci nim starają się tak jak potrafią przeżyć je w swoim środowisku życia i w ten sposób dając początek pewnej drodze, szkole życia duchowego. Z drugiej jednak strony, co należy stanowczo podkreślić, duchowość chrześcijańska sama w sobie jest wizją kompletną, spójną, całościową, do której już nic nie można dodać ani z której nic nie można ująć bez wypaczenia jej obrazu. W związku z tym nieuniknionym jest postawienie pytania: Na czym więc polega oryginalność duchowości partykularnych skoro fundament i centrum każdej z nich jest ten sam: Trójjedyny Bóg, Ojciec, Syn Boży i Duch Święty? Odpowiedzi należy szukać w osobistej wrażliwości założyciela tej czy innej szkoły duchowości oraz wrażliwość jego naśladowców, uczniów. Ta zaś zawsze jest indywidualna choć może być podobna. To co należy do istoty duchowości chrześcijańskiej musi pozostać i pozostaje niezmienne, gdyż niezmienne jest ze swej istoty. Zmienia się natomiast to co ze swej istoty w relacji tej Bóg-człowiek jest zmienne, czyli indywidualne, osobiste podejście do do Tego, który jest fundamentem, często zabarwione jednostkowym doświadczeniem głęboko przeżytego w konkretnym środowisku kontaktu z Bogiem.
[Różne duchowości są] szczególnymi sposobami syntezy wartości chrześcijańskich, zależnie od różności punktów perspektywy: i to na poziomie poszczególnych osobowości albo – tym łatwiej – na poziomie ruchów i prądów duchowych (które mogą wyjść od tych osobowości, lub poprzedzać i wyrażać je jako „interpretatorzy” czy „promotorzy” syntezy). Chodzi więc, jak powiedzieliśmy, o syntezy przeżyć; chociaż niektóre duchowości mogą popierać, na swój sposób, nie tylko próby opracowania teoretycznego duchowości jako takich (= doktryny duchowe), ale nawet formy teologii zgodne z tymi własnie duchowościami” (G. Mozoli, Teologia spirituals, w: Dizionario teologio interdisciplinare, Turyn 1977, s. 56, za: C. Vaiani, Droga św. Franciszka z Asyżu, tłum. W. Michalczyk, Kraków 2002, s. 85).
DUCHOWOŚĆ FRANCISZKOWA.
Duchowość Franciszka z Asyżu, inicjatora franciszkańskiej duchowości, jest więc niczym innym jak jego osobistym doświadczeniem życia duchowego. Wracając do wcześniej przedstawionego teologicznego rozróżnienia duchowości, możemy powiedzieć, iż duchowość Franciszka realizuje się na trzech płaszczyznach: Najpierw jeśli chodzi o fundamentalne działanie, wpływ i natchnienie jakim Bóg w Trójcy Osób w indywidualny, szczególny sposób dotykał Franciszka na poszczególnych etapach jego życia; następnie w odniesieniu do odpowiedzi podstawowej i odpowiedzi partykularnych, jakie Franciszek dawał Bogu, poprzez które realizował swoją osobistą chrześcijańską interpretację prymatu ducha nad ciałem; i w końcu na płaszczyźnie Franciszkowej teologii, czyli tego, co on sam na temat dwu wcześniej wspomnianych płaszczyzn-rzeczywistości powiedział, zapisał, podyktował lub też co zostało usłyszane, zapamiętane i zapisane przez Jego uczniów i biografów. Najpełniejszym więc i najwierniejszym wyrazem duchowości Franciszkowej są przede wszystkim jego Pisma, a dopiero na drugim miejscu jego biografie i inne dokumenty i opracowania odnośnie do tego tematu.
DUCHOWOŚĆ FRANCISZKAŃSKA.
Mówiąc duchowość franciszkańska wskazuje się na doświadczenie Boga przeżywane, na przestrzeni wieków, przez dziś już niezliczoną rzeszę osób należących do rodziny franciszkańskiej – kobiet i mężczyzn, zakonników i świeckich, uczonych i prostaczków, bogatych i ubogich, pokornych i wyniesionych na szczyty drabiny społecznej (w pewnym ściśle ograniczonym sensie - areligijnym i jedynie na płaszczyźnie duchowości jako aspektu szeroko rozumianej kultury - można do tej grupy włączyć również osoby związane z Biedaczyną z Asyżu jedynie na płaszczyźnie duchowo-psychicznej). To co ich łączy, to wspólny ideał doskonałości, ten sam sposób przeżywania określonych ideałów i wartości, sposób życia życia ewangelicznego. Pierwszym etapem, pierwszym stopniem, personalnym źródłem tego sposobu życia jest św. Franciszek z Asyżu, jego duchowość i jego osobisty charyzmat. Jego osoba jest swego rodzaju zwornikiem a jednocześnie tylko pierwszym z wielu elementów wzajemnie na siebie wpływających i z biegiem czasu coraz bardziej ubogacających jeden wspólny nurt. Personalnie elementami tymi są wszystkie osoby, które zachwycone i pociągnięte przykładem życia św. Franciszka odkryły i odkrywają jego duchowość jako element swojego własnego sposobu wchodzenia w interakcję z Bogiem i teologicznej interpretacji tej relacji. Materialny i intelektualnym elementem są wytwory ich duchowej aktywności. Wszystkie te elementy można opisać szeregiem łączących ich, wspólnych cech: są nimi m.in.: wyższość praktycznej miłości nad intelektualizmem, wpływ środowiska historycznego, geograficznego i społeczno-politycznego, jak również prądy filozoficzne i teologiczne poszczególnych epok, oraz osobiste doświadczenie życia duchowego naśladowców św. Franciszka aż po dzień dzisiejszy, prymat życia prostego i ubogiego oraz życia braterskiego (minoritas i fraternitas) itp. Wyróżniają one duchowość franciszkańską spośród innych duchowości partykularnych. Duchowość franciszkańska jakkolwiek pozostaje w nurcie powołania chrześcijańskiego i duchowości chrześcijańskiej, to jednak ponieważ interpretuje, akcentuje, eksponuje i ożywia w wyjątkowy dla siebie sposób pewne elementy daje sobie w ten sposób prawo do nazywania ich franciszkańskimi. I co koniecznie trzeba dodać na zakończenie: my też, współcześnie żyjąca rodzina franciszkańska, tworzymy dziś duchowość franciszkańską.
ŹRÓDŁA DO POZNANIA DUCHOWOŚCI FRANCISZKOWEJ I FRANCISZKAŃSKIEJ
Pisma św. Franciszka, św. Klary i innych świętych, błogosławionych, mistyków, teologów i pisarzy franciszkańskich;
Wczesne źródła franciszkańskie;
Hagiografie świętych i błogosławionych franciszkańskich;
Opracowania teologii franciszkańskiej (ogólne i szczegółowe, historyczne i współczesne, systematyczne i popularyzujące);
Opracowania historyczne poszczególnych okresów kościelne i świeckie
NIEKTÓRE, WYBRANE ELEMENTY CHARAKTERYSTYCZNE DUCHOWOŚCI FRANCISZKOWEJ I FRANCISZKAŃSKIEJ.
Prymat doświadczenia i przeżycia Wiary, Nadziei i Miłości;
Teo- i Chrystocentryzm;
Biblijność i Ewangeliczność;
Eucharystyczność;
Eklezjalność;
Minoritas – Mniejszość
Pokuta,
Ubóstwo
Prostota
Pokora
Praca
Fraternitas – Braterstwo
Posłuszeństwo
Czystość
Uniwersalizm kosmiczny
Apostolat, Ewangelizacja i Misyjność
Otwartość
Radość
Pokój
Maryjność;
Feminizm franciszkański;
PYTANIA KONTROLNE
1. Czym, ogólnie mówiąc, jest duchowość?
2. Co wyróżnia duchowość chrześcijańską od innych duchowości?
3. Czym różni się duchowość św. Franciszka od duchowości franciszkańskiej?
4. Dzięki czemu możemy poznać duchowość franciszkańską?
5. Podaj konkretne przykłady źródeł do poznania duchowości franciszkańskiej.
6. Wymień przynajmniej 3 elementy charakterystyczne duchowości Franciszkowej i franciszkańskiej.